Pyramiden «Μια πόλη φάντασμα στο κρύο χείλος του κόσμου»

Η πόλη Pyramiden ιδρύθηκε το 1910 από τη Σουηδική κυβέρνηση και πωλήθηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1927. Βρίσκεται στην Αρκτική, στο απομακρυσμένο αρχιπέλαγος #Svalbard, στον 80ο παράλληλο μόλις 1.000 χιλιόμετρα από τον Βόρειο Πόλο, στις ακτές του φιορδ Billefjorden δίπλα στον παγετώνα Nordenskiold, και πήρε το όνομά της από το βουνό σε σχήμα πυραμίδας που βρίσκεται ακριβώς πάνω από την πόλη με ορατά τα κατάλοιπα των ορυχείων και της έντονης μεταλλευτικής δραστηριότητας του παρελθόντος. Κατά μήκος της πλαγιάς υπάρχουν δύο μεγάλου μήκους σήραγγες φθάνοντας σχεδόν στην κορυφή του – μία για την μετακίνηση των ανθρακωρύχων και η άλλη για την μεταφορά του κάρβουνου. Ανήκει στην κρατικής ιδιοκτησίας ρωσική μεταλλευτική εταιρεία Trust Arktikugol, η οποία κατέχει επίσης τον οικισμό του Barentsburg στο αρχιπέλαγος.

Κάποτε είχε πληθυσμό πάνω από 1.000 κατοίκους. Εδώ χτίστηκε μια ακμάζουσα κοινότητα όλα αυτά τα χρόνια, και η πόλη εξελίχθηκε κάτι σαν ένας ουτοπικός χώρος του Σοβιέτ. Μερικές από τις παροχές ήταν: ένα πολιτιστικό κέντρο με θέατρο, μια καταπληκτική βιβλιοθήκη, αίθουσες τέχνης και μουσικής, ένα υπερσύγχρονο για την εποχή αθλητικό συγκρότημα με πισίνα, πρότυπα σχολεία και μια «καντίνα» ανοιχτή όλο το 24ωρο παρέχοντας δωρεάν σίτιση στους κατοίκους και τις οικογένειές τους. Στο απόγειό της, ήταν μια πόλη πρότυπο σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη παρόμοια στην Σοβιετική Ένωση. Η σταδιακή κατάρρευση ήρθε λίγο μετά την πτώση του καθεστώτος που σε συνδυασμό με τους τότε κανόνες της ελεύθερης αγοράς κατέστησαν την εξόρυξη ασύμφορη για την ιδιοκτήτρια εταιρεία. Η πόλη εγκαταλείφθηκε το 1998. Στις 31 Μαρτίου, πραγματοποιήθηκε η τελευταία εξόρυξη κάρβουνου από το ορυχείο. Στους τότε περίπου 300 κατοίκους δόθηκαν τέσσερις μήνες να φύγουν, και άφησαν πίσω τους οτιδήποτε μη απαραίτητο με τον τελευταίο μόνιμο κάτοικο να φεύγει στις 10 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου.

Μια λεπτή φιγούρα, με μακριά αραιή γενειάδα, μαύρο σοβιετικού τύπου καπέλο ένα μακρύ μαύρο παλτό και με ένα παλιό όπλο κρεμασμένο από τον ώμο για προστασία, μας υποδέχθηκε, καθώς πλησιάζαμε με τα καγιάκ μας στο λιμάνι κωπηλατώντας με σταθερό ρυθμό. Το όνομα του Σάσα, ο φύλακας και συνοδός μας. Μια μορφή βγαλμένη σαν από ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν, μας καλωσόρισε με μια παράξενη γοητεία και μας οδήγησε με ασφάλεια μέσα στην πόλη.

Pyramiden αποτελεί κυριολεκτικά μια πόλη-φάντασμα όπου τα κτίρια και τα πράγματα παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό, όπως ήταν όταν εγκαταλείφθηκε η πόλη. Το 2007 η ιδιοκτήτρια εταιρεία προχώρησε στην ανακαίνιση του ξενοδοχείου και αναβάθμισε κάποιες υποδομές προκειμένου να μπορεί να φιλοξενήσει κάποιους από τους λιγοστούς επισκέπτες. Τώρα 20 εργαζόμενοι κατοικούν ολόκληρο τον χρόνο για να συντηρούν τις εγκαταστάσεις και να υποδέχονται τους τουρίστες που επισκέπτονται την πόλη. Το ξενοδοχείο στεγάζει επίσης ένα μικρό μουσείο, ωστόσο, δεν υπάρχουν σχέδια να ανακαινίσουν και να ανοίξουν εκ νέου ολόκληρο τον οικισμό. Χαρακτηριστικό είναι το μνημείο-σύμβολο της Pyramiden, στην είσοδο της πόλης, μαζί με το βαγονέτο γεμάτο με τον τελευταίο τόνο κάρβουνου που εξήχθη από το ορυχείο.

Εδώ βρίσκεται και το βορειότερο πιάνο στον κόσμο. Το μεγάλο πιάνο, της συλλεκτικής μάρκας “Κόκκινος Οκτώβρης” (Red October) βρίσκεται άθικτο στο αμφιθέατρο του πολιτιστικού κέντρου. Στην πραγματικότητα όμως, ο κατάλογος με τα βορειότερα πράγματα στον κόσμο παραμένει μακρύς: όπως το βορειότερο μνημείο του Βλαδίμηρου Ίλιτς Ουλιάνωφ Λένιν κ.ά.

Περπατώντας ανάμεσα σε αυτά τα κτίρια, είχα την αίσθηση ότι κάποιο άοσμο δηλητηριώδες αέριο είχε σαρώσει την πόλη και σκοτώθηκαν όλοι σε λίγα λεπτά. Υπήρχαν σημάδια ζωής παντού -δίσκοι ακόμα στα τραπέζια, ρολά φιλμ στο θάλαμο προβολής, μουσικά όργανα, σκορπισμένες καρέκλες, ρούχα στα ντουλάπια ακόμα και αποτσίγαρα στα τασάκια- παράλληλα με το αναπόφευκτο γεγονός της αποσύνθεσης και της εγκατάλειψης. Στο γυμναστήριο, διάσπαρτος αθλητικός εξοπλισμός που δεν θα χρησιμοποιηθεί ποτέ ξανά, στα ράφια βιβλία σκονισμένα που κανένας δεν θα ξεφυλλίσει ξανά. Η βορειότερη πισίνα στον κόσμο, άδεια με σπασμένα τα ψηφιδωτά πλακάκια της, το μεγάλο πιάνο ξεκούρδιστο και σκονισμένο και τέλος τα σοβιετικά μνημεία, με την κάποτε θριαμβευτική όψη, έμειναν να αγναντεύουν το απόλυτο κενό μέσα στην ερημιά του τοπίου. Ο Νορβηγός συγγραφέας Kjartan Flogstad σε ένα βιβλίο του πρόβλεψε ότι εξαιτίας του πολύ χαμηλού ποσοστού αποσύνθεσης, λόγω του εξαιρετικά ψυχρού κλίματος και της ξηρότητας της ατμόσφαιρας στο αρχιπέλαγος, τα κτίρια της πόλης θα διατηρηθούν για ακόμα 500 χρόνια.

«Στα δεξιά είναι οι ξενώνες για ανύπαντρους άνδρες, το λεγόμενο “Λονδίνο”», μας είπε καθώς περπατούσε προς την καντίνα. «Εκεί είναι οι ξενώνες για ανύπαντρες γυναίκες, που ονομαζόταν «Παρίσι». Όταν κάποιος ήταν παντρεμένος και είχε παιδιά, μετακινούνταν σε αυτό το κτίριο εκεί. Το αποκαλούσαν «Τρελό σπίτι». Το έλεγαν έτσι επειδή υπήρχαν τόσα πολλά παιδιά, και ειδικά το χειμώνα όταν τα παιδιά δεν μπορούσαν να παίξουν έξω, έπαιζαν στους διαδρόμους, και ήταν σαν τρελοκομείο. Ο κύριος δρόμος μεταξύ της αποβάθρας και της πόλης πήρε το όνομά του “Ο εξηντακονταετής Ιωβηλαίος του Μεγάλου Οκτώβρη” είναι ο κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο όλα τα κτίρια ήταν προσανατολισμένα, τόσο συμβολικά όσο και κυριολεκτικά. Αυτή η αυστηρή χωροταξική διάταξη προκάλεσε μεγάλες δυσκολίες κατά τη διάρκεια των ετών καθώς η πόλη επεκτάθηκε βόρεια σε μια ενεργή κοίτη του ποταμού. Έτσι μια σειρά από αναχώματα και φράγματα χρειάστηκε να σχεδιαστούν και να κατασκευαστούν για να αλλάξει ο ρους του ποταμού. Εξού και το παράδοξο της Pyramiden: Ένα μέρος που δεν έμοιαζε με κανένα άλλο, έπρεπε να μοιάζει ακριβώς όπως οποιοδήποτε άλλο.

Και η πόλη η ίδια, ρώτησα -ήταν ποτέ κερδοφόρα; Σκέφτηκα για την τεράστια επένδυση που εκπροσωπούσε κάποτε η πόλη. “Όχι,” είπε ο Σάσα, “ποτέ” και συνέχισε, εγώ δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω αυτή τη λέξη, αλλά η Pyramiden ήταν μόνο μια βιτρίνα. Αυτό που είχε σημασία στη Σοβιετική Ένωση ήταν ότι απλά ήταν ένα σύμβολο στον κόσμο μιας ιδανικής κομουνιστικής κοινωνίας. Στην συνέχεια έπεσε το τείχος, και δεν μπορούσαν να διατηρήσουν πια αυτή την μυθιστοριογραφία.

Το αόριστα πυραμιδοειδές βουνό που πλανάται πάνω από τα πάντα, χάθηκε σιγά σιγά μέσα στην ομίχλη. Ίσως το πιο μυστηριώδες εκείνη την μοναδική “νύχτα” που περάσαμε εκεί ήταν τα πορτοκαλί τοξοειδή φώτα που τρεμόπαιζαν σε όλη την πόλη μέσα στην ακινησία. Ποιο ήταν το νόημα άραγε σε αυτά τα φώτα; Φωτίζοντας μια Αυγουστιάτικη αρκτική νύχτα που δεν έχει σκοτάδι, σε μια πόλη που δεν έχει πια κατοίκους;